De oosterse plataan van Elden

Soort: oosterse plataan (Platanus orientalis)
stamomtrek: 710 cm (2007)
Plantjaar: 1750-1800
Standplaats: aan de dijk bij het kerkje in Elden (gemeente Arnhem)
Bijzonderheden: dikste oosterse plataan van Nederland

Een zeer mooie en forse solitaire is de plataan van Elden (gemeente Arnhem), aan het oude dijkje nabij de witte Bonifatiuskerk.
De boom ging aanvankelijk als gewone plataan door het leven, maar bleek toch een oosterse te zijn.
De tamelijk diep ingesneden bladeren en het aantal vruchthoofdjes per steel (2 tot 4), evenals de vorm wijzen in de richting van een oosterse plataan: deze soort groeit vaak meer in de breedte dan in de hoogte.
De Eldense plataan heeft een prachtige brede kroon met zware, kronkelende takken en een korte, dikke stam vol curieuze knobbels.
Het dorp Elden en deze boom hebben het oorlogsgeweld van ‘de slag om Arnhem’ wonderwel overleefd.
Was de naaste omgeving tot enkele jaren geleden nog redelijk in harmonie met de boom, nu staat er op korte afstand het buiten-proportionele Gelredome.
De plataan zal dat gelukkig niet schaden. Wel heeft hij grote wonden in de stam en lange, kronkelende takken, waaruit soms een ruige weerschijnzwam steekt.
De wonden zijn behandeld in 1980. De kroon is in de jaren negentig verankerd.
De boom zou omstreeks 1750 zijn geplant.
Gezien de grote stamomvang van 710 cm komt dit geloofwaardig over.
Hopelijk houdt hij het nog een poos vol.

Meer dan alleen de dikste!

De Nelson Mandelabrug verdwijnt achter mij langzaam uit het zicht.
Ik fiets nu op de Huissensedijk.
Links van me het grote Gelredome, rechts de sereniteit van de oude dorpskern van Elden.
Een groter contrast is haast niet denkbaar.
Maar dan trekt iets anders mijn aandacht.
Aan de voet van de dijk staat een reusachtige plataan.
Hij oogt een beetje maf met zijn korte, dikke stam.
Maar innemend is hij zeker.
De kolossale stam vertakt zich in bijzonder dikke armen.
Zij vormen de brede kroon, welke fier boven de dijk uit steekt.

DE BOOM EN HET KERKJE
Even verder op straat een pittoresk kerkje met een informatiebord.
Bij het bord aangekomen lees ik: “De dikste plataan van Nederland staat in Elden”.
De plataan meet 750 cm. in omtrek en is 30 jaar geleden 250 a 300 jaar oud geschat.
Wel drie eeuwen oud dus!
Het witte kerkje, de Bonifatiuskerk, is ouder.
In archiefstukken uit 1359 staat het al vermeld.
Het heeft de plataan naast zich zien opgroeien als een stille getuige van een bijzonder levensverhaal.

HERMAN
Eén van de statige woningen, naast het kerkje, heet ‘De plataan’.
Dat kan geen toeval zijn.
Ik besluit aan te bellen en zo kom ik in gesprek met Herman Albertus.
Hij vertelt me dat er per jaar circa 50 mensen naar hem toe komen met vragen over de plataan.
Kennelijk ben ik aan het goede adres.
We praten ene tijdje en Herman vertelt enthousiast.
De plataan, een kruising tussen de Oosterse en de Westerse plataan, is waarschijnlijk door iemand als stekje meegenomen uit Frankrijk.
In bijna drie eeuwen heeft de boom heel wat meegemaakt.
Gezien de ligging nabij de kerk is hij onder andere getuige geweest van veel bruiloften en begrafenissen.
Ook de tweede wereldoorlog is hem zeker niet ontgaan. De Wehrmacht hield toen het kerkje bezet.

ALTIJD MOOI
Voor ik weg ga vraag ik aan Herman in welk jaargetijde hij de boom het mooist vindt.
“De boom is altijd mooi”, zo luidt zijn antwoord. Wit in de winter, prachtige knoppen in het voorjaar, groen in de zomer en verkleurde bladeren in de herst.
De boom verandert continu en is altijd prachtig om te zien.

VAREND NAAR DE PLATAAN
In het boek “Monumentale bomen in Nederland” staat het volgende verhaal.
In 1926 stond de plataan op buitendijks land.
’s Winters overstroomde het land regelmatig.
In de uiterwaarden lag een boerderij op een heuvel.
Wanneer het land overstroomde, spande de boer een touw tussen de boerderij en de plataan.
Hij trok een bootje langs het touw naar de dijk toe.
Op deze manier konden de kinderen naar school en was het mogelijk om boodschappen te doen.
Het touw bleef soms wekenlang aan de boom zitten.

WAARDERING
Ik bedank Herman voor zijn tijd en neem nog even een paar foto’s.
Terwijl ik druk bezig ben, word ik aangesproken door menig buurtbewoner:… Ik heb nog gespeeld in die boom … dat is nog eens een mooie boom hè … en… je maakt hem toch wel mooi zeker!…
Het is duidelijk, iedereen uit de buurt waardeert de aanwezigheid van de plataan. Ze zijn trots. Ik geef ze groot gelijk.
De monumentale dikte, de rijke historie: het is een prachtige boom op een prachtig plekje.

Tekst: Leendert Martijn
Foto’s: A.W. van Hal